THE ECONOMIST
29 05 2015, 07:13 Güncelleme: 07:15
Çin'in yaklaşan borsa düzeltmesinin uzun vadede yaratacağı etkiler endişe uyandırıyor.
Çin hisseleri bir süredir inanılmaz yüksekliklerde seyrediyordu. Anakara Çin'in en büyük hissesenedi endeksi CSI300, son bir yıl içinde iki kat büyüdü.
Ancak büyüme bununla kalmadı: Çin'li startup piyasası ChiNext geçtiğimiz yıl içinde üçe katlanırken, internet üzerinden eğitim şirketi Qtone'un hisseleri ise yaklaşık 2014 başına kıyasla yüzde 1300 değer kazandı.
Fakat Qtone'un kendi yöneticileri bile yatırımcıları "bilinçsiz abartıya” karşı uyardı.
Çin borsasını pek çok insan ne zaman, ne olacağı belli olmayan bir kumarhaneye benzetir. Çin borsası her ne kadar geçmişte büyüme akımlarına ters gitmiş olsa da geçtiğimiz bir kaç ay içinde yaşadığı iniş çıkışlar uzmanları bile şaşırttı. İlk çeyrekte ekonomik büyüme son altı yıldır en düşük nokta olan yüzde 7'ye düşerken, hisse senedi değerler, 2014'ün ortasından bu yana iki katına çıktı.
Bugünlerde, ChiNext için geçen yılki kazanımlarının 140 katında değer biçiliyor. Bu da demek oluyor ki ChiNext'in güncel değeri, Amerika'nın teknoloji endeksi Nasdaq'ın dotcom balonunun zirvesindeki değeriyle aynı seviyede. Hisseleri hem Hong Kong hem de Şangay'da listelenen şirketler, yüzde 30'luk premiumlarla trade ediyor.
Piyasaya yeni gelenlerin üçte ikisinden çoğu, 15 yaşından önce okulu bırakmış ve finans dünyasına atılmış yatırımcılar. Kendilerini teknoloji firması olarak yeniden yaratan inşaat şirketlerinin hisseleri ise iki katına çıktı.
Çin piyasaları o kadar yüksek seyrediyor ki, bir noktada çökmek zorundalar. Nitekim dün Şangay Bileşik Endeksi yüzde 6,5'luk rekor bir düşüşle herkesi şaşırttı. Ancak kalıcı bir çöküşün ne zaman olacağını tahmin etmek imkansız olsa da uyarı sinyalleri şimdiden görülebiliyor.
Hong Kong piyasalarında görünen Hanergy ve Goldin gibi şirketlerin hisse fiyatlarındaki keskin değişiklikler tehlikeye işaret ediyor olabilir. Büyük şehirlerde emlak piyasalarının tekrar ısınmaya başlamasının, yatırımcıları tahvillerden soğutup mülke yatırım yapmaya itmesi bekleniyor.
Öte yandan olası bir ekonomik çöküşün etkilerinin ne olacağını belirlemek, ne zaman olacağını tahmin etmekten daha önemli. Etkilerin kısa vadedense uzun vadede daha çok hasar yaratması bekleniyor.
Eğer piyasa çökerse, agresif yatırımcılar büyük sorunlarla karşılaşacaklar. Pek çok Çin'li yatırımcı, ödünç alınmış parayla hisse almış durumda. Fakat, ekonomik balonun patlaması durumunda, benzer bir durum Amerika veya Avrupa'da gerçekleşseydi oluşacak hasara kıyasla Çin piyasaları çok fazla zarar görmeyecek.
Çin piyasaları, Avrupa ve Amerika'ya kıyasla daha küçük olmakla beraber ChiNext gibi dengesiz piyasalar toplam gayrisafi yurtiçi hasılanın sadece yüzde 10'unu oluşturuyor. Dolayısıyla, borsadaki iniş çıkışllar Çin'in büyüme oranın düşünüldüğünden daha az etkiliyor.
Pek çok analist, borsadaki yükselmenin yatırımcılar daha zengin hissedeceği için daha çok tüketime neden olacağını düşünmüştü, ancak haneler toplam varlıklarının yüzde 10'undan daha az bir miktarı yatırıma ayırmış durumda.
Daha çok endişe uyandıran bir unsur ise, borsada olası bir çöküş Çin'in hisse piyasasının gelişimini durdurabilir. Çin'in 2007'deki borsa çöküşünün ardından tahvil fiyatları neredeyse yedi yıl boyunca duraklamaya geçmiş ve yatırımcılar Çin'e olan ilgisini kaybetmişti.
